قدرت تفکر یکی از توانایی‌هایی است که تنها در اختیار انسان قرار دارد و به کمک این قدرت توانسته است پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای را رقم بزند. تفکر، موضوع پیچیده ای است و عوامل مختلفی نظیر احساسات، خلاقیت یا نقد می‌تواند تفکر منطقی را به شدت تحت تاثیر قرار داد.
تکنیک شش کلاه تفکر (six thinking hats technique)یکی از مهمترین تکنیک‌های خلاقیت و نوآوری است. ابداع کننده این تکنیک، ادوارد دوبونو (پدر تفکر خلاق) می باشد. این روش به مخاطب می‌آموزد چگونه در آنِ واحد، مسائل گوناگون و جنبه های مختلف یک موضوع را درنظر بگیرد و در مدت زمان کوتاه درست‌ترین تصمیم را اتخاذ کند.
در این تکنیک به‌طور کلی با استفاده از شش سبکِ فکریِ مختلف، موضوع یا مسئله مورد نظر، بررسی می‌شود. برای هریک از شش سبک فکری نیز یک کلاه با رنگ مخصوص در نظر گرفته شده است. در واقع رنگ کلاه‌ها نمایان‌گر طرز تفکر و نگرش افراد می‌باشد.
تکنیک شش کلاه تفکر، سعی می‌كند به افراد بياموزد كه تک‌بعدی فکر نکنند. به تفكر خود وسعت دهند و خلاقانه بينديشند و در نهایت نیز نتايج را طبقه‌بندی كرده و به هنگام تصميم‌گيری از آن استفاده كنند.
در این تکنیک افراد با گذاشتن هر یک از کلاه‌ها بر سرشان، سبک تفکر خود را براساس رنگ کلاه‌شان تغییر می‌دهند. در واقع افراد سعی می‌کنند نقش بازی کنند. یکی از مهمترین موانع تفکر در زمینه‌های مختلف، عملکرد تدافعی ذهن ما است. با گذاشتن هریک از کلاه‌ها بر سر، این فرصت را به خودمان می‌دهیم تا بدون تعصب و پیش‌داوری، در نقش خصوصیاتِ فردی آن کلاه، درباره موضوعات مختلف فکر کنیم و سخن بگوییم.
شش کلاه، شش رنگ
هر کدام از شش کلاه تفکر رنگی مجزا دارند، سفید، قرمز، سیاه، زرد، سبز و آبی. هر کلاه با رنگ خود نامیده می شود. شاید برای تان سوال باشد که چرا ابداع کننده این روش تفکر از رنگ برای نامگذاری کلاه ها استفاده کرده است؟
برای این که افراد بتوانند این کلاه ها را درست مثل کلاه های واقعی تجسم کنند، رنگ کلاه بسیار اهمیت دارد. به چه صورت دیگری می توان بین کلاه ها تفاوت قائل شد؟ نسبت دادن شکل های مختلف به کلاه ها نیز ایجاد اشفتگی و پیچیدگی کرده و یادگیری را مشکل می کند. رنگ، تصور را آسان می کند، رنگ هر کلاه به عملکرد آن نیز مربوط می شود. در ادامه به بررسی طرز تفکر هر کلاه می پردازیم:
کلاه سفید: سفید رنگی خنثی و کنش پذیر است. کلاه سفید با ارقام و اطلاعات ملموس و واقعی سروکار دارد. سفيد، رنگی خنثی و منفعل است. کسی که این کلاه را بر سر گذاشته، واقعيت‌ها را بدون هيچ‌گونه قضاوتی مورد ارزیابی قرار می‌دهد. فردی که این نقش را بازی می‌کند، باید واقعیت‌ها را بی‌طرفانه بیان کند و با تفاسیر و تحلیل‌ها کاری نداشته باشد.
کلاه قرمز: قرمز احساسات، شور و هیجان و نیز خشم (مثل کسی که خون جلوی چشمش را گرفته است) را بیان می کند. این کلاه بیانگر دیدگاه احساسی و عاطفی است. در واقع این رنگ کلاه ابزار مناسبی برای بيرون ريختن و ابراز احساسات است. احساسات تفکر ما را شکل می‌دهند و آن را با نیازهای ما و مقتضیات زمانه همسو می‌کنند. استفاده از کلاه قرمز به متفکر فرصت ابراز احساسات درونی خود در مورد موضوع مورد را بحث می‌دهد.
کلاه سیاه: سیاه غمگین و منفی است. کلاه سیاه، شامل جنبه های منفی و علل ناممکن بودن کارهاست. بنابراین فردی که با این رنگ کلاه در یک جلسه حضور پیدا می‌کند، جنبه‌های منفی و بدبينانه موضوع را بیان می‌کند. صاحب کلاه سیاه یادآوری می‌کند که موضوع مورد بحث با تجارب یا دانش موجود در آن زمینه هماهنگی لازم را ندارد و دلایل عدم موفقیت و شکست را بررسی می کند.
کلاه زرد: زرد مثبت و آفتابی است. کلاه زرد خوشبین است و جنبه های امیدوارانه و مثبت تفکر را در برمی گیرد. تفکر فرد صاحب کلاه زرد بر محاسن و مزیت ها استوار است. او همیشه جنبه‌های مثبت و خوشبينانه موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهد. می‌توان گفت که گرایشات کلاه زرد درست نقطه مقابل تمایلات کلاه سیاه است.
کلاه سبز: سبز یعنی چمن، گیاه، فراوانی نعمت و زمین حاصلخیز. این رنگ نشانگر ایده های نو و خلاق است. صاحب کلاه سبز از نظرات کهنه و تکراری گریزان است و از نظرات نو و متفاوت استقبال می‌کند. این کلاه به تغییر علاقه‌مند است و در نتیجه روی تغییر و تحول تمرکز دارد.
کلاه آبی: آبی رنگ سرد و مطبوعی است، رنگ آسمان هم هست. آسمان بالای همه چیز قرار دارد. کلاه آبی با احاطه، تنظیم و سازمان دهی روند تفکر و سازمان دهی روند تفکر و سایر کلاه ها مرتبط است. در واقع کسی که این کلاه را بر سر گذاشته، نظرات بقیه کلاه‌ها را مورد ارزیابی قرار داده و سازمان‌دهی می‌کند.
به خاطر سپردن عملکرد هر کلاه با به خاطر آوردن رنگ و حالات مرتبط با آن رنگ آسانتر می شود. با به یاد آوردن رنگ و حالت آن، عملکرد کلاه نیز به یادمان خواهد آمد. همچنین می توانیم کلاه ها را به صورت زوج در نظر آوریم:
– سفید و قرمز – سیاه و زرد – سبز و آبی
در حین تمرین و استفاده عملی از این کلاه ها همیشه رنگ کلاه ها را ذکر می کنیم. هرگز از عملکرد آنها صحبت نمی کنیم. برای این کار دلیل قانع کننده ای داریم. اگر از کسی بخواهید احساس خود را نسبت به موضوعی ابراز کند، احتمالا پاسخ صادقانه ای دریافت نخواهید کرد؛ زیرا مردم فکر می کنند احساساتی بودن غلط است. اما «قرمز» واژه ای خنثی و بدون بار ارزشی است. شما می توانید از دیگران بخواهید که برای چند دقیقه کلاه سیاه را از سر بردارند. این کار به مراتب آسان تر است تا اینکه از آنها بخواهید «این قدر منفی فکر نکنند».
خنثی و بی طرف بودن رنگها این امکان را فراهم می کند که بدون پریشانی و ناراحتی از کلاه ها استفاده کنیم. در این حالت، به جای اینکه تفکر با سرزنش، تلاش برای متقاعد کردن و لجبازی همراه شود؛ به صورت یک بازی با قواعدِ تعریف شده و مشخص در می آید.
همیشه به صورت مستقیم کلاه ها را نام ببرید. برای مثال بگویید:
– از شما می خواهم که کلاه سیاهتان را بردارید.
– اجازه بدهید برای چند دقیقه همه ما کلاه های قرمز مان را بر سر بگذاریم.
– خب، این مساله با کلاه زرد جور درمی آید.
– حالا ببینیم با کلاه سفید چطور پیش می رویم.
اگر با افرادی سروکار دارید که با روش شش کلاه تفکر آشنایی ندارمد و از نمادین بودن کلاه ها بی خبرند؛ توضیحات مربوط به هر رنگ می تواند به سرعت مفاهیم اصلی مربوط به هرکلاه را منتقل کند.
مزیت های استفاده از روش شش کلاه تفکر
1) نخستین فایده ای که کاربرد شش کلاه تفکر دارد همان نقش بازی کردن است. اصلی ترین مانع تفکر که غالبا باعث تولید خطاهای عملی بسیار می شود، مسأله عملکرد دفاعی «من» است. کاربرد این کلاه ها به ما فرصت اندیشیدن و حرف زدن درباره چیزهایی را می دهد که پیش از این بدون در خطر انداختن «من» خود، قادر به انجام آن نبوده ایم.
2) فایده دیگر این کار جهت دادن به توجه است. اگر قرار است که تفکر ما چیزی بیش تر از یک واکنش صرف باشد باید برای تغییر توجه از یک جنبه به جنبه های دیگر موضوع راهی بیابیم. این شش کلاه برای توجهِ جهت دار به شش جنبه مختلف از یک موضوع واحد، ابزاری کارآمد هستند.
3) سومین فایده این روش راحتی است. حضور نمادین این کلاه ها فرصت می دهد تا به راحتی از کسی (حتی خودتان) بخواهید که شیوه تفکر خود را تغییر دهد. با استفاده از کلاه های مختلف می توانید از دیگران بخواهید که منفی باشند یا دست از منفی نگری بردارند. می توانید بخواهید که خلاق باشند یا پاسخ احساسی صرف خود را نسبت به موضوع ابراز کنند.
4) چهارمین فایده، وضع قوانین مخصوص به خود برای بازی تفکر است. مردم قوانین بازی ها را خوب یاد می گیرند. یکی از قدرتمند ترین اشکال یادگیری در کودکان که باعث می‌شود خیلی زود در استفاده از کامپیوتر متبحر شوند این است که آنها “قوانین بازی” را یاد می‌گیرند. شش کلاه تفکر، قوانین مشخصی را برای بازی تفکر وضع می‌کند. بازی تفکر برای هر شخص منحصر به فرد است و باید به گونه ای انجام شود که ذهن بدون دعوا و سرزنش کردن شخص به نتیجه ای منطقی دست یابد.
پس با استفادهِ درست از تکنیک شش کلاه تفکر میتوانید در مورد مسائل شخصی و کاری خود منطقی‌تر و بهتر تصمیم‌گیری کنید و خلاقیت خود را شکوفا کنید. نظر شما در مورد تکنیک شش کلاه تفکر چیست؟ آیا تا به حال از این تکنیک استفاده کرده اید؟ نتیجه خوبی از آن گرفتید؟! مشتاقانه منتظر کامنت‌ها و نظرات شما هستیم. 🙂
برای خواندن سایر مطالب آموزشی سایت نوآفرین در زمینه مدیریت و کسب‌وکار روی لینک زیر کلیک کنید:
دیدگاهتان را بنویسید